HISTORIA ŻYCIA RABINA SAMUELA HALPERNA Tytuł oryginału w języku angielskim: The life story of Rabbi Samuel Halpern : a Holocaust survivor Autor: Samuel Halpern Miejsce wydania: Canarsie, Nowy Jork Rok wydania: 1981 - 1999 Oryginał w języku hebrajskim. Centrum posiada wersję angielską i luźne tłumaczenie na język polski. HALPERN SAMUEL (SANDER, ALEKSANDER) Rabin, autor wspomnień wojennych Samuel Halpern urodził się 9 sierpnia 1922 r. w Bieczu. Jego rodzicami byli: Beer Dov i Debora (Dvora), córka przedostatniego rabina Biecza, Aarona Horowitza. Ojciec Beer Dov w okresie międzywojennym i pierwszych latach okupacji pełnił funkcję rabina w mieście. Samuel miał 2 siostry i 6 braci. Mieszkał w domu przy ulicy Piłsudskiego 60 (Grodzka 6). Jest autorem wydanych w języku jidysz i przetłumaczonych na język angielski wspomnień: The life story of Rabbi Samuel Halpern: A Holocaust survivor, opisujących przedwojenny Biecz, lata okupacji i czas pokoju. Szczególnie cenne są informacje o szkolnictwie religijnym w chederze z wyszczególnionymi nazwiskami mełamedów i opisem miejsc nauki: „Pamiętam dzień w którym osiągnąłem wiek 3 lat i zaprowadzono mnie do fryzjera na strzyżenie; obcięto mi włosy pozostawiając jedynie pejsy. Cały czas płakałem, ponieważ nożyczki fryzjera częściej mnie skubały niż cięły. Po fryzjerze zaprowadzono mnie do chederu, do nauczyciela (mełameda) Rema Chaima Hersza z Gorlic. Był przyjemnym człowiekiem z rudą brodą. Posadził mnie na kolanach i pokazał mi alfabet. On również dał mi cukierka i kazał mi obiecać, że będę grzeczny. Pokazał mi również laskę, z której zrobi użytek, kiedy będę niegrzeczny. Oczywiście nie zawsze udawało mi się zachowywać poprawnie, toteż wiele razy trzcinę na swoim ciele poczułem. Cheder (szkoła) to miejsce, gdzie dzieci zapisane w wieku 3 lat uczęszczały prawie do małżeństwa. Tam też rozpocząłem naukę w tak młodym wieku, od czasu do czasu doświadczając zmiany mełameda lub miejsca nauki. Sam cykl nauczania był zawsze taki sam dla wszystkich”. Po zakończeniu nauki w chederze, Samuel kształcił się w Tarnowie i Krakowie, następnie w jesziwie w Bieczu, założonej przez Leiba Rosenberga. We wrześniu 1939 r. wspólnie z ojcem i braćmi udał się na wschód Polski, nocując u zaprzyjaźnionych rabinów ojca w Strzyżowie, Czudcu, Dynowie, Dubiecku. Po powrocie do Biecza został skierowany z grupą 25. Żydów do prac dla wojska. Następnie handlował mąką, którą woził do Nowego Sącza, przez kilka miesięcy uczył uczył w Święcanach dzieci handlarza jajkami Mosze Solbera. Później, wraz ze starszymi braćmi pracował w niemieckiej firmie Backert u. Urlich, która zajmowała się wydobywaniem i transportem piasku i żwiru. 22 lipca 1942 r. wraz z czterema braćmi (Luser, Chaskel, Naftali, Mendel) został deportowany do obozu pracy w Prokocimiu pod Krakowem. Później uciekł z obozu i dołączył do ojca i siostry przebywających w krakowskim getcie. Pracował jako szczotkarz a w nocy pomagał przy wypieku chleba, dzięki czemu nie głodował. Na początku 1943 r. został wysłany do obozu pracy w Płaszowie, a w sierpniu 1944 r. przetransportowano go do obozu koncentracyjnego w Mauthausen. Później przebywał w obozach filialnych w Melk i Ebensee, gdzie doczekał wyzwoleniaa. Po wojnie Samuel Halpern wyemigrował do Palestyny i zamieszkał w Tel-Awiwie przy ulicy Baaley Malaha. Po pewnym czasie przeniósł się do Stanów Zjednoczonych. 31 października 1950 r. utracił obywatelstwo polskie. Do Izraela wrócił w 1987 r., tam zmarł i został pochowany. Rabin Samuel Halpern uczestniczył w uroczystości odsłonięcia tablicy pamiątkowej ufundowanej przez Stowarzyszenie Żydów Biecza w Nowym Jorku. Ceremonia odbyła się w Bieczu 17 lipca 1997 r. przy frontowej ścianie synagogi, na której tablicę umocowano. Był jednym z nielicznych Żydów z Biecza, którzy w latach 80. odwiedzili dawny sztetl. W zbiorach USC Shoah Foundation znajduje się jego relacja mówiona (oral history), w której wspomina lata dziecinne, młodość i przeżycia okupacyjne. Podobną relację złożył jego brat Chaskel.