STARA SYNAGOGA - SZUL
Fragment zdjęcia A. Kotowicza z 1900 r. z widokiem na starą synagogę przed pożarem z roku 1903.
Pierwsza, drewniana synagoga powstała z inicjatywy Elimelecha Goldberga, wnuka rabina Pinkasa Frenkla. Dwie następne wybudowano w pierwszej połowie XIX w. W protokole sporządzonym w 1884 r. znajduje się informacja o początkach owej inwestycji.
"W roku 1860 lub 1861 zakupili izraelici Bieccy plac budowlany i ogród ciągnący się od rynku na stoku pagórków ciągnącego się do rzeki Ropy, szeroki 15,5 metra a przeszło 100 metrów długi, pod liczbą konskrypcyjną 65 (nowy), 62 (stary), za 700 zł reńskich i na tym placu wybudowali najsamprzód w rynku z frontu Dom modlitwy w jednej lokalności, w tyle zaś piętrową bożnicę, urządzoną osobno dla kobiet na górze, na dole zaś dla mężczyzn z osobnymi wchodami. Budowa sama kosztowała przeszło 3 000 zł reńskich".
Po wspomnianej jednoizbowej synagodze nie zachował się żaden ślad, zapewne ustąpiła miejsca drodze prowadzącej do rynku.
Zachowane zdjęcie A. Kotowicza z 1900 r. ukazuje dominującą w południowej pierzei rynku budowlę, krytą pierwotnie wysokim czterospadowym dachem z ryzalitem w części wschodniej. Współczesny widok synagogi zawdzięczamy odbudowie po pożarze z 12 maja 1903 r. Budynek usytuowany w południowej części rynku jest szerszy niż pozostałe budynki tej pierzei. Postawiony jest na planie czworoboku z wyraźnie wydzieloną częścią komunikacyjną. Wystrój plastyczny posiada jedynie elewacja frontowa. Pochodzi zapewne z okresu odbudowy po pożarze. Pięcioosiowa, eklektyczna elewacja nawiązująca do stylu arkadowego zakłócona jest dwoma otworami wejściowymi. Kondygnacje przedzielone są gzymsami. Otwory okienne - 3 na parterze i 5 na piętrze - jednakowej wielkości zamknięto półkoliście wydatnymi archiwoltami ze zwornikami. Poszczególne kondygnacje zaakcentowane są gzymsem. Piętrowy budynek nakryty jest wtórnym dachem dwuspadowym z murkami ogniowymi. Obiekt jest podpiwniczony, z zejściem w postaci rampy ziemnej. Piwnice posiadają trzy większe komory sklepione kolebkowo oraz szereg mniejszych. Nakryte są sklepieniami kamienno-ceglanymi (kamień piaskowiec wydobywany z rzeki). Badania architektoniczne piwnic datują powstanie pierwotnych budowli, na których posadowiono synagogę na XIII w. i wiążą je z pierwszą lokacją Biecza z 1285 r.
Synagoga w latach sześćdziesiątych XX w.
Stara synagoga służyła Żydom ortodoksyjnym. Na parterze mieściła się sala dla mężczyzn, na piętrze znajdowały się: pomieszczenie dla kobiet i izby do nauki. Prowadziły do nich z korytarza strome schody (zachowały się do dzisiaj i służą jako trakt komunikacyjny do pomieszczeń urzędu miejskiego). Aby kobiety mogły uczestniczyć w modlitwie mężczyzn, w środkowej części podłogi tego pomieszczenia umieszczono podnoszoną, ogrodzoną barierką klapę. Na piętrze synagogi znajdowały się również biura gminy żydowskiej i kasa pożyczkowa (bezprocentowy bank pożyczkowy). Inny opis synagogi z roku 1881 opisuje wnętrze synagogi (to jedyna informacja o jej wyposażeniu):
"Na południowej stronie rynku w rzędzie murowanych domów (...) stoi od frontu parterowy budynek, składający się z jednej obszernej sali, która przeznaczona jest do codziennej modlitwy i nauki mojżeszowej religii. Tudzież z obszernej sklepionej sieni, cegłami wyłożonej, która prowadzi do właściwej bożnicy. Sama bożnica jest murowana z cegieł, piętrowa. Dół urządzony jest według przepisów religijnych, z arką dębową do przechowywania tory i stołem na który tora podczas czytania się kładzie, tudzież 5 pająkami, 2 szafami na książki i licznymi ławkami. Bożnica jest wewnątrz 9 i 1/2 metrów długa a 7 i 3/4 metra szeroka, o 5 okna, a w suficie jest kwadratowy otwór otoczony drewnianymi kratami, nad którym wznosi się pokrycie podobne do baldachimu. Do bożnicy przeznaczonej dla kobiet prowadzą osobne schody, tudzież osobny wchód na dole. Bożnica dla kobiet leży na piętrze nad lokalem dla mężczyzn przeznaczonym, i jest w tymże wyciosanym otworem w suficie połączoną. W arce jest 5 tor, które do bożnicy należą, a prócz tego 3 prywatnej własności, a książki przedstawiają wartość przeszło 1 000 zł"
Współczesny widok starej synagogi.
W synagodze codziennie odbywały się modlitwy poranne, popołudniowe i wieczorne. Kiedy synagoga była wolna od modlitw, używano jej jako szkoły (cheder) dla młodszych dzieci w wieku 3-13 lat . W części przeznaczonej dla kobiet znajdował się bardzo duży pokój, w nim nauczali dwaj mełamedzi, którzy mieli tu swoje klasy znajdujące się po przeciwnej stronie pomieszczenia. W głównej sali modlitw znajdowały się drewniane ławki umieszczone przy ścianach, również w części centralnej.
Po wybuchu wojny synagoga przestała pełnić funkcje religijne, przejęta przez Niemców zamieniona została na magazyny. Po wojnie stacjonujące tu wojska radzieckie ostatecznie zdewastowały wyposażenie, przeznaczając je na opał. Później w budynku mieściła się szkoła. W latach 1965-66 funkcjonowało muzeum regionalne muzeum oraz Klub Książki i Prasy "Ruch".
Liczne, powojenne remonty całkowicie zatarły pierwotny układ wnętrz budynku. Wchodząc do korytarza prowadzącego w kierunku biblioteki nie zdajemy sobie sprawy, że przekraczamy progi dawnej, starej synagogi. Po bimie, aron ha-kodesz nie pozostał żaden ślad. Obecnie synagoga podzielona na szereg mniejszych pomieszczeń służy urzędnikom Starostwa Powiatowego w Gorlicach.
Pierwsza, drewniana synagoga powstała z inicjatywy Elimelecha Goldberga, wnuka rabina Pinkasa Frenkla. Dwie następne wybudowano w pierwszej połowie XIX w. W protokole sporządzonym w 1884 r. znajduje się informacja o początkach owej inwestycji. Stara synagoga służyła Żydom ortodoksyjnym. Na parterze mieściła się sala dla mężczyzn, na piętrze znajdowały się: pomieszczenie dla kobiet i izby do nauki. Prowadziły do nich z korytarza strome schody (zachowały się do dzisiaj i służą jako trakt komunikacyjny do pomieszczeń urzędu miejskiego). Aby kobiety mogły uczestniczyć w modlitwie mężczyzn, w środkowej części podłogi tego pomieszczenia umieszczono podnoszoną, ogrodzoną barierką klapę. Na piętrze synagogi znajdowały się również biura gminy żydowskiej i kasa pożyczkowa (bezprocentowy bank pożyczkowy). Inny opis synagogi z roku 1881 opisuje wnętrze synagogi (to jedyna informacja o jej wyposażeniu): W synagodze codziennie odbywały się modlitwy poranne, popołudniowe i wieczorne. Kiedy synagoga była wolna od modlitw, używano jej jako szkoły (cheder) dla młodszych dzieci w wieku 3-13 lat . W części przeznaczonej dla kobiet znajdował się bardzo duży pokój, w nim nauczali dwaj mełamedzi, którzy mieli tu swoje klasy znajdujące się po przeciwnej stronie pomieszczenia. W głównej sali modlitw znajdowały się drewniane ławki umieszczone przy ścianach, również w części centralnej.
Po wybuchu wojny synagoga przestała pełnić funkcje religijne, przejęta przez Niemców zamieniona została na magazyny. Po wojnie stacjonujące tu wojska radzieckie ostatecznie zdewastowały wyposażenie, przeznaczając je na opał. Później w budynku mieściła się szkoła. W latach 1965-66 funkcjonowało muzeum regionalne muzeum oraz Klub Książki i Prasy "Ruch".
Liczne, powojenne remonty całkowicie zatarły pierwotny układ wnętrz budynku. Wchodząc do korytarza prowadzącego w kierunku biblioteki nie zdajemy sobie sprawy, że przekraczamy progi dawnej, starej synagogi. Po bimie, aron ha-kodesz nie pozostał żaden ślad. Obecnie synagoga podzielona na szereg mniejszych pomieszczeń służy urzędnikom Starostwa Powiatowego w Gorlicach. |
|