KALENDARIUM ŻYCIA I REJESTR MIEJSC ZBRODNI POPEŁNIONYCH NA ŻYDACH W BIECZU

15 marca 1569.
Król Zygmunta Augusta wydaje dla Biecza przywilej de non tolerandis Judaies zakazującego im handlu i osiedlania się w mieście.

16 marca 1583.
16 marca 1583 roku w Niepołomicach, król Stefan Batory upoważnił pochodzącego z Krakowa, nieznanego z imienia Żyda, do pobierania podatków w Bieczu, przy równoczesnym zakazie zajmowania się handlem i ingerowania w sprawy miasta.

8 czerwca 1627 r.
Cechmistrze Biecza uchwalają laudum vim perpetui roboris habiturum, zakazujące Żydom pobytu w mieście.

1711
Starosta biecki Franciszek Szembek sprowadził pierwszego, nieznanego z nazwiska Żyda do Biecza.

brak daty
Rabin Pinkas Frenkel Teumim (Thumim) otrzymał oficjalne pozwolenie na zamieszkanie w mieście.

7 maja 1789 r.
Cesarz Józef II wprowadza patent tolerancyjny, który gwarantował Żydom swobodę wykonywania praktyk religijnych, przestrzegania tradycyjnych obyczajów.

21 grudnia 1867 r.
Wejście w życie Ustawy zasadniczej o ogólnych prawach obywateli przynosi Żydom pełnię praw obywatelskich.

21 marca 1890 r.
Podpisanie ustawy O urządzeniu zewnętrznych stosunków prawnych izraelickiego społeczeństwa religijnego.

12 maja 1903 r.
Wielki pożar miasta który dokonał olbrzymich zniszczeń - spłonęło łącznie 50 domów mieszkalnych, Żydzi stracili 20 budynków, a także synagogę wraz z biblioteką.

1903 r.
W Nowym Jorku powstaje żydowskie stowarzyszenia Beitcher Society.

1933 r.
Kolejny wielki pożar miasta. Spłonęło wiele żydowskich domów, fabryka świec, apteka i liczne sklepy.

7 IX 1939.
Wkroczenie wojsk niemieckich do Biecza, wprowadzenie szykan: bicie, golenie bród, konfiskata majątku. (Geoffrey P. Megargee , Browning R. Christopher, Dean Martin - Encyclopedia of Camps and Ghettos 1933-1945, VOLUME II: Ghettos in German - Occupied Eastern Europe PART B, Indiana University Press, 2012, dalej Encyclopedia of Camps and Ghettos...).

zima 1939/1940.
Przyjęto do Biecza i okolic transport 500 Żydów wydalonych z Łodzi - liczba żydowskich mieszkańców Biecza wzrosła do 1300 osób (z 500 osób 150 osiedlono w samym Bieczu, resztę ulokowano w pobliskich miejscowościach - KP). (http://www.sztetl.org.pl/pl/article/biecz/5,historia/?action=view&page=1 z dn. 21 11 2012).

początek 1940.
Zgodnie z rozporządzeniem H. Franka z dnia 28 listopada 1939 r. o ustanowieniu Rad Żydowskich utworzono w Bieczu Judenrat, podległy Judenratowi w Jaśle. Jego przewodniczącym został Mordechaj Peler a zastępcą Salomon Götz. (http://www.sztetl.org.pl/pl/article/biecz/5,historia/?action=view&page=1 z dn. 21 11 2012).

X 1940.
Utworzono getto (http://www.sztetl.org.pl/pl/article/biecz/5,historia/?action=view&page=1 z dn. 21 11 2012).

W roku 1940 lub 1941 na terenie cegielni w Bieczu Niemcy zastrzelili Mariem Peterfreund. (Informacja pochodzi z akt znajdujących się w zasobach IPN o/Kraków. Wnioskodawcą o uznanie Mariem Peterfreund za zmarłą był Izak Peterfreund. W zasobach IPN znajdują się dwa takie wnioski: Sygnatura IPN Kr 3/152 i Sygnatura IPN Kr 3/158, różniące się rokiem zbrodni. Adres internetowy: http://ipn.gov.pl/archiwa-ipn/zydzi-polscy-i-zydzi-w-polsce-archiwum-ipn-w-krakowie?result_84675_result_page=92).

X 1941.
Wprowadzono zakazu opuszczania getta przez Żydów (Encyclopedia of Camps and Ghettos...).

1 XII 1941.
Rozstrzelano Mordechaja Wagschala, męża Racheli z d. Goldberg i żonę Józefa, Eidel Josefstahl z synem Pinkasem (Memorial book of the Martyrs of Biecz, Edited by Pinchas Wagshall with Y. L. Blum and Deborah Weinfeld-Samuel, dalej Memorial book...).

XII 1941.
Wprowadzono obowiązek oddawania futer na potrzeby armii niemieckiej(Encyclopedia of Camps and Ghettos...).

1 III 1942 r.
Zamordowano: przedwojennego kupca i szynkarza Chaima Salomona Itzingera, pochodzącego z Grybowa Izraela Izaaka Trześniowera, jego żonę Rywkę (córka Chaima Salomona Itzingera), która osierociła czwórkę dzieci (Informacja z tablicy cmentarza żydowskiego w Bieczu).

3 I 1942.
Rozstrzelano 10 osób narodowości żydowskiej. Zginęli: wysiedleńcy z Łodzi Bornstein (brak imienia) i Regina Gur, dwie córki jasielskiego lekarza lub adwokata Zuckera - być może Hena i Rywka. (Rejestr miejsc i faktów...podaje również inną datę i miejsce zamordowania Żydówek na 5 II w cegielni), dwaj bracia Heller: Hirsz, drugie imię nieznane lub chodzi o córkę Silke (zamordowani na oczach rodziców), przedwojenny kupiec i szynkarz Chaim Szlome Itzinger, pochodzący z Grybowa Izrael Izaak Trześniower, jego żona Rywka, córka Chaima Szlome Itzingera, kramarz towarów mieszanych Dawida Kurz. Wykonawcami mordu byli funkcjonariusze gestapo z Gorlic i Jasła. Zwłoki zamordowanych pochowano we wspólnym grobie na cmentarzu żydowskim w Bieczu.
(Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Województwo krośnieńskie, Warszawa 1983., dalej Rejestr miejsc i faktów..., Dusza L . Informator o miejscach walk, straceń i męczeństwa ludności w powiecie gorlickim w okresie II Wojny Światowej, Rzeszów 1971., dalej Dusza L. Informator o miejscach..., Zeznania Salomona Kurza i Abrahama Singera złożone w sądzie w sprawie Wątorowskiego, dalej Zeznania..., “Biecz” - Encyclopedia of Jewish Communities in Poland, Volume III (Poland). Pinkas Hakehillot Polin, dalej Pinkas..., Tadeusz Ślawski - Biecz i okolice w okresie okupacji hitlerowskiej, W: Studia i Materiały Muzeum Okręgowego w Krośnie, T. V, s. 74-88., dalej Biecz i okolice w okresie okupacji..., Informacja z tablicy cmentarza żydowskiego w Bieczu, Relacja Izaaka Goetza).

17 II 1942 r.
17 lutego 1942 r. (30 dnia miesiąca Szwat/ 1 dnia miesiąca Adar 5702) funkcjonariusze gestapo z Gorlic rozstrzelali 14 osób z trzech rodzin: Frydę Peller z dziećmi: Feiga (22 l.), Mandel (19 l.), Gitla (17 l.), Rubin (15 l.), Wolf (12 l.), Hindę Schneps, żonę Hersza i jej dwóch synów: Eliasz (26 l), drugie imię nieznane, Mosze Szpilmana, jego żonę Miriam (45 l.) i ich trzech synów: Jakuba (15 l.), Dawida (17 l.), Pinchasa (12 l.). Wcześniej ofiary przebywały w areszcie budynku Sądu Grodzkiego, rozstrzelano je za parkanem sądowym. Abraham Peller, mąż Frydy cudem przeżył egzekucję. Ranny wydostał się spod sterty zwłok i udał do rodziny Rothów w Strzeszynie. Przechowywany przez Polaków doczekał wyzwolenia. Zwłoki pomordowanych pochowano we wspólnym grobie na cmentarzu żydowskim. (Rejestr miejsc i faktów..., Dusza L. Informator o miejscach..., Zeznania..., Pinkas..., Biecz i okolice w okresie okupacji...Jehuda Leib Blum - Biecz pod okrutnym panowaniem reżimu nazistowskiego, s. 144-175, W: Blum Jehuda Leib i Weinfeld - Samuel Deborah , Edited by Pinchas Wagshall - Memorial book of the Martyrs of Biecz, Ramat-Gan 1960, dalej Biecz pod okrutnym panowaniem...).

21 II 1942 r.
W czwartek 19 lutego (2 dnia miesiąca Adar 5702) polska policja tzw. granatowa aresztowała 71 Żydów i przetrzymywała ich do soboty w areszcie. 21 lutego w sobotę po południu wydano więźniów gestapowcom, którzy po selekcji 40 zwolnili, a 31 zamordowali na cmentarzu żydowskim. Zdołano ustalić nazwiska następujących rodzin: Hena Wagshal, żona Judy, Pinkas Wagshal z córką Perlą, Samuel Reich, jego żona Jenta i córka (Malka, Chawa lub Gitel), Betzalel Heller z żoną Chają i córką Nachemą, Dawid Gewürz, żona Malka i ich dzieci: Alter, Awigdor, Feiga, Sara, Szulamit, Tzirel Tzira, rodzina Holländer: Salomon, żona Lea i dziecko Rozalia, rodzina Schützer: mąż Hirsz (Cwi), żona Sara Lea i dziecko, rodzina Eichhorn: Mojżesz, żona Sara, syn Benjamin, córka Gitel, rodzina Wallach: Alter, żona Cypora i syn Samuel, rodzina Wagschalów: Markus z żoną i córką, rodzina Kleinmann: Majer Izaak z żoną Cywią i córką Juda, Salomon Holländer z córką Reizel. Salomona Holländera, uratowanego z egzekucji zabił policjant Wincenty Wątorowski. Zwłoki pomordowanych spoczęły na cmentarzu żydowskim (Pinkas..., Rejestr miejsc i faktów..., Dusza L. Informator o miejscach...

28 IV 1942 r.
28 kwietnia (11 dnia miesiąca Ijar 5702 roku) Gestapo z Gorlic ponownie wkroczyło do getta, aresztowało i zabiło o 5 rano na rynku 14 Żydów posądzanych o sprzyjanie komunizmowi. Byli to: Benjamin Schneider z zięciem i dwoma synami: Salomonem i Leibem, Meilech Goldberg z synem Aszerem, Goldberg Izaak syn Jakuba, Menasche (Mojżesz) Jakóbowicz Menasche, syn Meilecha (l. 51), Juda (Judyta) Kleinman, Hirsz (Cwi) Kleinman, Rubin Kurz syn Jakuba (59 l.), zapewne z żoną Peslą z d. Stein, Szymon Schneider, syn Hersza z siostrą Malką (?), Majer Wagschal z żoną Bilą. Benjamin Schneider z synami zabity został tylko dlatego, że wyszedł z domu zobaczyć, co się dzieje. (Rejestr miejsc i faktów..., Pinkas..., Biecz pod okrutnym panowaniem...).

W kwietniu 1942 r. zostało utworzone getto żydowskie w Bieczu. Jeszcze przed utworzeniem getta wymordowano około 150 Żydów. (Biecz i okolice w okresie okupacji...).

V 1942 r.
Zmniejszenie obszaru getta do okolic rynku.(Encyclopedia of Camps and Ghettos...).

2 V 1942 r.
Żandarmeria przywiozła do cegielni w Bieczu z więzienia w Jaśle lub Krośnie 12 osób, które na miejscu rozstrzelano. Ustalono nazwiska niektórych osób: Stanisław Król, Jan Maczuga, ur. 15 VII 1908 r., aresztowany 24 IV 1942 r., Estera Nebenzahl. W 1948 r. przeprowadzono ekshumację i zwłoki pochowano na cmentarzu. Po wojnie w ścianę cegielni wmurowano pamiątkową tablicę. (Rejestr miejsc i faktów..., Pinkas......, Cynarski St., Garbacik J. - Jasło oskarża. Zbrodnie hitlerowskie w regionie jasielskim 1939-1945, s. 194, Warszawa 1973, dalej Jasło oskarża...s. 188).

7 VII 1942 r.
Funkcjonariusze gestapo i żandarmerii z Jasła przy udziale starosty jasielskiego oraz kierownika Vohnugsamtu w Jaśle rozstrzelali w lesie za wsią Hałbów /obecnie wieś nie istnieje/, przy drodze do Krempnej około 1260 osób narodowości żydowskiej, przywiezionych z getta w Nowym Żmigrodzie. Wśród pomordowanych były głównie kobiety, dzieci i starcy. Dorosłych zabijano strzałem w tył głowy, dzieci uderzeniem głową o pień drzewa, lub też wrzucano żywcem do dołu. Prawdopodobnie zginęła tam także pewna liczba osób przywiezionych z gett w Gorlicach i Bieczu. (Rejestr miejsc i faktów...).

22 VII 1942 r.
Zgromadzenie na rynku wszystkich mężczyzn w wieku 18-35 lat i wybór 170 do pracy w Krakowie-Płaszowie.[Boczoń podaje liczbę 360 i datę 25 VII - KP] (Encyclopedia of Camps and Ghettos..., http://www.sztetl.org.pl/pl/article/biecz/5,historia/?action=view&page=2 z dn. 21 XI 2012 r.).

25 VII 1942 r.
W dniu 25 lipca pięciu Żydów należących do dwóch rodzin: Bergerów i Korzenników rozstrzelano ponieważ "nielegalnie apelowali do władz niemieckich o zgodę na wyjazd do Bardejova". W rodzinie Berger rozstrzelano: Mojżesza, jego żona Malkę i syna Zygmunta (Ziszela, l. 14) (Pinkas..., Relacja Izaaka Götza).

11 VIII 1942 r.
W dniu 11 sierpnia 1942 roku mieszkańcy getta w Rzepienniku Strzyżewskim zostali rozstrzelani w pobliskim lesie Dąbry. Wg relacji Jana Stanisława Rączki, który pracował w tzw. Służbie Budowlanej "Baudienst", czyli obozie pracy przymusowej przy kopaniu dołów śmierci, wśród rozstrzelanych było ok. 200 Żydów z Biecza. (Jan Stanisław Rączka - Zagłada Żydów w Jasielskiem - 1942 r., W: Rocznik Jasielski, T. 4, s. 129, red. Wiesław Hap,Jasło 1999.)

14 VIII 1942 r.
14 sierpnia o godz. 7.00 Niemcy w asyście Ukraińców okrążyli getto i zgromadzili całą ludność na rynku. Podczas zbiórki policja zamordowała ok. 150 starszych i chorych Żydów, których pochowano na cmentarzu żydowskim (m. in. Deborę i Szymona Ettinger, syna ostatniego rabina Biecza Arona Halperna, Eidel Rozenberg z córką Ester). Pozostałych ok. 1000 Żydów umieszczono w barakach na okres 3 dni pozbawiając ich jedzenia i picia.(Jan Stanisław Rączka - Zagłada Żydów w Jasielskiem - 1942 r., W: Rocznik Jasielski, T. 4, s. 129, red. Wiesław Hap, Jasło 1999).

po 14 VIII 1942 r.
Hitlerowcy rozstrzelali w lesie "Dąbry" pod Rzepiennikiem Strzyżewskim ok. 80 Żydów przywiezionych z getta w Bobowej i 38 osób z getta w Bieczu, mieszkańców Skołyszyna, pow. Jasło. Dokładne daty egzekucji nieznane. Ustalono, że zginęli wówczas (z getta w Bieczu): Bier z rodziną, łącznie 4 osoby, zam. Skołyszyn, Brandstefer z rodziną, łącznie 4 osoby, zam. Przysieki, Gross z rodziną, łącznie 4 osoby, zam. Sławęcin, Hermann z rodziną, łącznie 3 osoby, zam. Lisów, List Jankiel z rodziną, łącznie 4 osoby, zam. Bączal Górny, Mech Dawid z rodziną, łącznie 3 osoby, zam. Sławięcin, Rand Natan z rodziną, łącznie 4 osoby, zam. Bączal Górny, Roth z rodziną, łącznie 3 osoby, zam. Skołyszyn, Schiling z rodziną, łącznie 3 osoby, zam. Siedliska, Schlam z rodziną, łącznie 4 osoby, zam. Skołyszyn, Stein z rodziną, łącznie 2 osoby, zam. Skołyszyn, Trietmann z rodziną, łącznie 5 osób, zam. Lisów, Unger z rodziną, łącznie 3 osoby, zam. Lisów. Wiadomo, że zginęła wówczas jedna rodzina żydowska pochodząca z miejscowości Siepietnica, pow. Jasło. Nazwiska tej rodziny jak i pozostałych nie udało się ustalić. (Rejestr Miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945, Województwo tarnowskie, s. 167, Warszawa 1984).

15 VIII 1942 r.
Funkcjonariusz gestapo z Gorlic rozstrzelał na rynku strzałami w tył głowy 3 mężczyzn. Za zerwania plomb z magazynu rzeczy pożydowskich zginęli: Bochnia Franciszek, ur. 21 III 1918 r. z Biecza, Czeluśniak Franciszek, ur. 19 I 1915 r., Jodłowski Antoni z Racławic. Aresztowani w tym samym dniu. Egzekucja odbyła się w godzinach popołudniowych. Pochowani zostali we wspólnym grobie na cmentarzu w Bieczu. Po ekshumacji w 1948 r. ciała pomordowanych przeniesiono na cmentarz w Glinniku Mariampolskim. [Czeluśniak pochowany jest na cmentarzu parafialnym w Bieczu - KP]. (Rejestr miejsc i faktów..., Jasło oskarża...).

15 lub 16 sierpnia (1942 r.) Wincenty Wątorowski zastrzelił ukrywającego się Jakuba Goldfingera - gońca miejskiego. Relacja Izaaka Goetza.

W dniu 15 sierpnia (1942 r.) zginęli matka z córką: Rozenberg Eidel i Ester (Memorial book ...).

W 1942 r. w Swoszowej policja zamordowała 9 osób pochodzenia żydowskiego. Powieszono dziewczęta: Feigebaum i Szlamę, mężczyznę i kobietę Fratner z Czermnej oraz dwie osoby o nie ustalonym nazwisku. Zastrzelono też Żyda z Tarnowa - podrabina Wróbla - i Żyda Chmaję z Ołpin. Zwłoki pochowano na miejscu egzekucji. W 1946 r. zwłoki ekshumowano i przeniesiono na cmentarz żydowski w Bieczu, pow. Gorlice. (Jasło oskarża...s. 196)

W dniu 17 sierpnia 1942 r. deportowano bieckich Żydów do obozu śmierci w Bełżcu. Członków Judenratu rozstrzelano na cmentarzu żydowskim w Gorlicach, a 40 Żydów zatrudniono w zakładach Urlich-Becker. Po pewnym czasie wywieziono ich do obozu w Przemyślu. (Encyclopedia of Camps and Ghettos...).

W dniu 19 sierpnia 1942 r. zginęła rodzina Neuman: Moshe Tzvi, żona Zysl i dzieci: Rachela, Reizel, Salomon Izaak, Tova, Józef (Memorial book...).

8 IX 1942 r.
8 września rozstrzelano w Bieczu Żydówkę Szturmównę. (Dusza Ludwik - Kryptonim "Nadleśnictwo 14": z dziejów konspiracji w Gorlickiem, s. 197., Warszawa, 1981).

29 III 1943 r.
Trana Blum, żona Jehudy Leiby Bluma zmarła w wyniku poparzenia lampą naftową w dn. 29 III 1943 r. w trakcie ukrywania się. (Informacja z tablicy cmentarza żydowskiego w Bieczu), Warszawa, 1981).

14 III 1944 r.
Natomiast 14 marca 1944 r. został aresztowany przez gestapo Józef Pruchniewicz, którego rozstrzelano w lesie warzyckim. Był on posądzony o przechowywanie Żydów.(Biecz i okolice w okresie okupacji...).

IV 1944 r.
Kiwa Wasserstrum i Naftali Kurz, mieszkańcy Biecza przechowywani w zagrodzie Stanisława Makowca w Rozenbarku [Rozembark dzisiaj Rożnowice], zostali zastrzeleni przez policjanta Wątorowskiego.(Zeznania...).