Kolejowy układ komunikacyjny w regionie Krakowa nie sprzyjał ruchowi pociągów w kierunku frontu wschodniego. Cały ruch towarowy przechodził przez dworzec główny i centrum miasta. Zaplanowano takie rozwiązania komunikacyjne, które nie wstrzymywałyby transportów wojskowych. W tym celu rozpoczęto modernizację torów na linii Łobzów-Płaszów. Inwestycje te wymagały zwiększonej siły roboczej, wymusiły powstanie żydowskich obozów pracy. W tym celu wiosną, latem i jesienią utworzono ośrodki - tzw. Judenarbeitlager w Płaszowie, Prokocimiu i Bieżanowie¹. 175 Żydów z Biecza w wieku 14-35 lat, których 22 lipca 1942 r. zebrano na rynku, wysłano do Prokocimia. Julag II utworzono w Prokocimiu przy ul. Cmentarnej w lecie 1942 r. Żydów zatrudniano przy pracach ziemnych związanych z budową węzła kolejowego Prokocim. W obozie przebywało przeciętnie 1 700 więźniów (w początkowym okresie przebywało ich 2 500), około 1 000 z nich pracowało dla niemieckich firm "Stuag" i "Kluge"⁴. Aby zbudować potężny węzeł kolejowy między Łobzowem a Płaszowem, musieli przetransportować setki tysięcy metrów sześciennych ziemi. Wszystkie prace wykonywali ręcznie. Przy ulicy Złocieniowej został po nich niedokończony nasyp, wiadukt kolejowy. Komendantem obozu był SA - Obersturmführer Ludwik Hessler, a po nim N. Mackward. Nadzor policyjny sprawował SS - Oberscharführer Josef Müller, stale rezydujący w Julagu I⁵. Początkowo obóz nie był zamknięty, a warunki pozwalały na dość swobodne poruszanie się po okolicy. Odwiedzano getto, wychodzono na zakupy, niektórzy udawali się nawet do Biecza po ukryty towar⁶. W lecie 1943 r. w obozie wybuchła epidemia tyfusu. Przy aprobacie władz obozowych epidemię ukryto, bojąc się rozkazu o likwidacji julagu⁷. Stosunki w obozie ulegly zmianie po przejęciu go pod komendę Płaszowa. Terror poparty pracą ponad siły, głodowe racje żywnościowe, antysanitarne warunki prowadziły do błyskawicznego wyniszczenia więźniów. Wielu Bieczan tu właśnie zostało zamęczonych lub zamordowanych. 14 listopada 1943 r. Julag II został zlikwidowany, pozostałych przy życiu więźniów przeniesiono na któtki czas do Płaszowa. Podczas akcji przesiedleńczej zabito nieustaloną liczbę kobiet i dzieci⁸. Podobną selekcję przeprowadzono w Płaszowie, pozostali więźniowie po kilku dniach pobytu przetransportowani zostali do żydowskich obozów pracy w dystrykcie radomkim (m. in. do Skarżyska-Kamiennej). Dzisiaj nic po obozie już nie zostało. Obóz znajdował się na terenie ograniczonym ulicami Szymona Czechowicza, Bieżanowską, Podmiłów (nazwy współczesne) i torami kolejowymi z płynącym opodal ciekiem wodnym. Na terenie Julagu II dzisiaj jest duże osiedle domów jednorodzinnych. Tylko jeden stary, opuszczony drewniany dom pamięta ten zły, miniony czas. Przepytani przypadkowi mieszkańcy nie tylko nie znają tamtych czasów (to ludność napływowa), lecz nie mają nawet świadomości o istnieniu na tym terenie żydowskiego obozu pracy. Teren Julagu nie jest w żaden sposób oznaczony, brak również tablicy informacyjnej⁹.

OBÓZ KONCENTRACYJNY W PŁASZOWIE


Pomnik na terenie byłego obozu koncentracyjnego w Płaszowie.

Plaszow (Płaszów) – niemiecki obóz pracy przymusowej (niem. Zwangsarbeitslager Plaszow des SS- und Polizeiführers im Distrikt Krakau), później przekształcony w obóz koncentracyjny (niem. Konzentrationslager Plaszow bei Krakau). Przeznaczony dla ludności żydowskiej ze zlikwidowanego krakowskiego getta. Powstał jesienią 1942 na terenach dwóch żydowskich cmentarzy, przy ul. Abrahama 3 i przy ul. Jerozolimskiej 25. Był jednym z trzech "Żydowskich Obozów Pracy" (niem. Judenarbeitslager), utworzonych pod Krakowem i nosił wówczas nazwę Julag I (pozostałe dwa zbudowano w Prokocimiu – Julag II, i w Bieżanowie – Julag III).
Latem 1943 Plaszow stał się podobozem obozu koncentracyjnego w Majdanku, a w kwietniu 1944 – samodzielnym obozem koncentracyjnym Plaszow (niem. Konzentrationslager Plaszow bei Krakau). W czasie likwidacji przez Niemców gett w różnych miastach Polski nasilały się transporty do obozu Płaszów¹⁰. 13 marca 1943 r. Żydzi z getta "A" przemieszczeni zostali do obozu. Do Płaszowa nie wolno było im zabierać dzieci poniżej 14 roku życia. Następnego dnia Niemcy przystąpili do do likwidacji getta "B". Zaczęto od segregacji polegającej na oddzieleniu mężczyzn od kobiet, kobiet od dzieci. Paroletnie dzieci zabrano do zaułka pomiędzy ulicami Wita Stwosza i Nadwiślańską, gdzie je rozstrzelano. Zapewne trakcie jednej z tych selekcji odebrano i zamordowano Chanie Kurz z d. Sternlicht jej urodzonego 12 lutego 1940 r. w Bieczu synka Mojżesza¹¹.
W lecie 1944 r. sytuacja na froncie wschodnim zmusiła Niemców do ewakuacji obozu w Płaszowie. Wtedy skierowano do innych obozów położonych w Rzeszy ok. 17 tys. Żydów. Część z nich (kobiety) skierowano do KL Auschwitz, część do KL Stuthoff i Gross-Rosen¹². Mężczyzn wywieziono do KL Buchendwald, KL Mauthausen, gdzie więźniowie zostali rozesłani do filii w Gusen, Ebensee, Linz, Melk i innych. W tej grupie znajdowali się również Żydzi pochodzący z Biecza.

---

¹W taką podróż do Biecza po mydło przechowywane w majątku Jana Długosza udali się m. in. Jakub i Abraham Singer oraz Aron Götz. Na stacji kolejowej w Stróżach spotkał ich Izaak Götz uciekający z Haną Kurz z Biecza do Krakowa (relacja Izaaka Götza). O przemieszczaniu się z Prokocimia do getta pisze w swoich wspomnieniach Samuel Halpern, syn ostatniego rabina Biecza.

¹Relacja Izaaka Götza i wspomnienia Samuela Halperna.

¹N. Blumental - Dokumenty i materiały z czasów okupacji niemieckiej w Polsce, s. 270, Łódź 1946.
E. Podhorizer-Sandel - O zagładzie Żydów w dystrykcie krakowskim, W: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, Nr 30, s. 105, Warszawa 1959. Podhorizer-Sandel datuje powstanie obozu Julag II na czerwiec 1942 r.,
Kotarba Ryszard - Niemiecki obóz w Płaszowie 1942-1945, s. 53-54, Warszawa-Kraków 2009, dalej Niemiecki obóz....

²wg innych źródeł deportacja dzieci z sierocińca do Bełżca miała miejsce w trakcie brutalnej akcji wysiedleńczej w dn. 28 października 1942 r., patrz Niemiecki obóz...., s. 19.

³Relacja Iry (Izaaka) Goetza.

⁴E. Podhorizer-Sandel...s.105, 106.

⁵Zeznanie Josefa Müllera złożone przed sądem w Flensburgu, 17 czerwca 1960 r. - publikacja na stronie internetowej Muzeum Okręgowego w Tarnowie z dnia 31 03 2013: http://www.msff.eu/swiadectwa_ocalonych.php?id=15&typ, Niemiecki obóz....s. 54.

⁶Relacja Izaaka Goetza o podróży Abrahama Singera i Arona Götza do majątku Długosza w Bieczu.

⁷W czasie epidemi zmarło zmarło na tyfus kilku Żydów Biecza, m. in. Moses Wilk (relacja Iry Goetza).

⁸Zimmer Katarzyna - Zamordowany świat. Losy Żydów w Krakowie 1939-1945, s. 243, 244, Kraków 2004.
Podhorizer-Sandel podaje datę selekcji na 13 listopada.

⁹Anna Agaciak - publikacja na stronie internetowej z dnia 31 03 2013: http://www.fortyck.pl/wiesci_inne_210.htm

¹⁰Plaszow-Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Plaszow.

¹¹Świadkiem tego zdarzenia był Ira Goetz. Wg jego relacji, na rozkaz Niemca więzień żydowski odebrał matce dziecko i wrzucił do pobliskiego dołu.

¹²W Gross-Rosen znalazła się żona Abrahama - Chana Kurz, tutaj na kilka dni przed wyzwoleniem obozu urodziła córeczkę Esterkę.