ŚLADY PAMIĘCI



Nie ma już tych miasteczek, przeminęły cieniem,
I cień ten kłaść się będzie między nasze słowa,
Nim się zbliżą bratersko i złączą od nowa
Dwa narody karmione stuleci cierpieniem.
Antoni Słonimski - Elegia miasteczek żydowskich



CMENTARZ ŻYDOWSKI


Brama wejściowa na cmentarz.

Cmentarz żydowski w Bieczu znajduje się przy ul. Tysiąclecia, na wzgórzu położonym w sąsiedztwie lasku Grabiny, naprzeciw klasztoru OO. Franciszkanów. Założony został w 1879 r.; wcześniej zmarłych chowano w Gorlicach. Pierwszym - na nowym cmentarzu - pogrzebanym Żydem był zmarły 4 czerwca Saul Goetz. Cmentarz został niemal doszczętnie zniszczony przez Niemców podczas II wojny światowej. Macewy zabrane z cmentarza posłużyły do utwardzenia chodników przy głównej drodze miasta (ul. Piłsudskiego, obecnie Grodzka). Na terenie nekropolii przeprowadzono kilka egzekucji Żydów, zwożono tu również ciała zabitych w innych częściach miasta. Na cmentarzu pochowani są również Żydzi z okolicznych miejscowości. M.in. leży tu Sara Elfenbein i jej dwoje dzieci: Chana i Meier, którzy zostali zamordowani przez gestapowców 4 kwietnia 1944 r. w Czermnej1.
Na powierzchni 0,2 hektara ( 23,60 x 40,5 m.) znajduje się 17 nagrobków, wykonanych z piaskowca i betonu. Część zawiera inskrypcje nagrobne w języku hebrajskim, a jedna w języku polskim. Teren jest otoczony ogrodzeniem z siatki, które nie obejmuje całego, przedwojennego terenu cmentarnego. Po wyzwoleniu ocaleni z Zagłady Żydzi, wykorzystując resztki uratowanych macew, wystawili pomnik o wymiarach 4.40 x 4,50 m. z tablicami w języku polskim i hebrajskim: "Pamięci Żydów z Biecza i okolic zamordowanych przez zbirów hitlerowskich w obozach, getcie i lasach w lasach 1939-1945. Pomnik ten odnowiono w roku 1966 z funduszów Jointu."Na cmentarzu znajduje się również nieczytelna już kwatera wojenna żołnierzy wyznania mojżeszowego z I wojny światowej. Jest to Cmentarz wojenny nr 107 - Biecz, na którym pochowano w pojedynczych grobach 3 żołnierzy austro-węgierskich. Znane są ich nazwiska: Moritz Berkowicz, Meir Birn, Emil Lustig 2. Współczesne ogrodzenie nie odpowiada granicom przedwojennego cmentarza. Od strony wschodniej teren został pomniejszony o 5 metrów, o czym świadczą resztki pierwotnego ogrodzenia. Znacznie zmniejszono również teren cmentarza od strony południowej.



Widoczne ślady wschodniej części przedwojennego ogrodzenia cmentarza.



Plan cmentarza z usytułowaniem pomnika i betonowych nagrobków.

Na stronie internetowej Yad Vashem znajdują się zdjęcia przedstawiające pierwotny - powojenny wygląd cmentarza (http://collections.yadvashem.org/photosarchive)


Uratowany z zagłady Szlomo Kurz na tle pomnika upamiętniającego pomordowanych Żydów Biecza. Przy renowacji pomnika (zapewne w 1966 r.) usunięto widoczne tu marmurowe tablice. Umieszczone zostały aby uczcić pamięć rodziców Anny Kurz (Sternlicht), Yehudy Leiba Goetza, Naftalego i Chawy Singer - rodziców Abrahama Singer, pamięci rodziny Goldberg.


Marmurowe tablice pomnika upamiętniające pomordowanych Żydów Biecza.

Marmurowy nagrobek na zbiorowej mogile.


Widok cmentarza sprzed 1939 r. Na zdjęciu Ruben Goetz przed macewą grobu swojego ojca. Zdjęcie publikowane dzięku uprzejmości Iry Goetza, bratanka Rubena.


Pomnik ku pamięci pomordowanych Żydów Biecza i okolic.


Południowy narożnik pomnika z czytelną macewą (oznaczony literą A).


Fragment macewy wbudowanej w pomnik.


Tablice w językach: hebrajskim i polskim na pomniku.


Masowe groby pomordowanych Żydów.


Tablica pamiątkowa w języku polskim ku pamięci zamordowanych 17 lutego 1942 r. Napis na tablicy: Fryda Peller [i jej dzieci - KP], Feiga, Mandel, Gitla, Rubin, Wolf - zamordowani przez zbirów hitlerowskich 17 II 1942 r. (w kalendarzu żydowskim 30 Shvat 5702). Napis po hebrajsku Niech jej dusza związana będzie w węzeł życia wiecznego (nagrobek 13).


Tablica pamiątkowa w języku hebrajskim umieszczona na nagrobku nr 13. Tu spoczywają Moshe Szpielman, jego żona Miriam, ich synowie: David, Jakub i Pinchas zamordowani przez niemieckich oprawców w dn. 17 II 1942 r. (w kalendarzu żydowskim 30 Shvat 5702)


Tablica pamiątkowa w języku hebrajskim umieszczona na nagrobku nr 12. Tu spoczywają - pierwsza linia nieczytelna - Chaim Szlome Itzinger, jego zięć Izrael Itzhak, syn Majera Cześniowera, jego żona Rywka, córka Chaima Szlome Itzingera, zamordowani przez niemieckich nazistów w świętą sobotę 3 I 1942 r. (w kalendarzu żydowskim 14 Tevet 5702). Niech Bóg pomści ich śmierć. Niech ich dusze będą związane w węzeł życia wiecznego


Tablica pamiątkowa w języku hebrajskim umieszczona na nagrobku nr 4. Tu spoczywa Trana [Treina - KP] Blum, córka Jeszuy Kuflika, zmarła w dn. 1 IV 1944 r. ( w kalendażu żydowskim 8 Nissan 5702) w trakcie ukrywania się. Niech jej dusza związana będzie w węzeł życia wiecznego. Tranę Blum początkowo ukrywał Józef Pruchniewicz, następnie rodzina Dylągów ze Strzeszyna. Tam od wybuchu lampy naftowej została śmiertelnie poparzona. Po wojnie zwłoki ekshumowano na cmentarz3.





1http://www.jfr.org/pages/rescuer-support/stories/poland-/-marian-garbulinski z dnia 28 03 2014 r..

2Strona internetowa ogólnopolskiej komputerowej bazy cmentarzy wojennych http://groby.radaopwim.gov.pl/grob/6908/: dostęp w dn. 05 07 2013 r.

3Informacje i tłumaczenie pochodzą od Iry (Izaaka) Goetza z Nowego Jorku.