ZAGŁADA ŻYDÓW BIECZA
ŻYCIE SPOŁECZNO-POLITYCZNE
Charakterystyczną cechą życia społeczno-politycznego Żydów w Polsce przed II wojną światową był pluralizm partyjny, mnogość i różnorodność organizacji społecznych, stowarzyszeń i bractw w których działali. Jedne organizacje rozwijały tradycyjne formy życia społecznego oparte na tradycjach kahału, inne - powstałe w okresie dwudziestolecia międzywojennego - działały w oparciu o postępowe programy partii politycznych.
Jeszcze przed I wojną światową w Bieczu powstała organizacja Hevrat Tiferet Bachurim (Chwałą Młodzieńców), której celem było zachowanie i kupowanie świętych ksiąg, także inicjowanie utworzenia nowoczesnej biblioteki. W 1907 roku powstała organizacja Meir Yishenim (Budząc Śpiących), która prowadziła kursy języka hebrajskiego. Organizacja ta stała się zalążkiem partii syjonistycznych w mieście. Grupa ta związana była z Shachar (Świt), stowarzyszeniem prowadzącym działalność polityczną w Galicji Zachodniej. W 1911 roku w Bieczu ustanowiono oddział Mizrachi (Centrum Duchowe).
Życie polityczne dwudziestolecia międzywojennego zdominowała rywalizacja dwóch nurtów: konserwatywno-ortodoksyjnego i syjonistycznego. Nurt ortodoksyjny stał na stanowisku obrony zasad religijnych i tradycji judaistycznych. Jego strukturę polityczną tworzyła partia Agudas Isroel (z hebrajskiego Agudat Israel - Związek Izraela), jej przybudówki i system szkolnictwa religijnego. Przedstawiciele tej partii - zwanej potocznie Aguda - stali na stanowisku współpracy z rządem polskim w zamian za zagwarantowanie swobód religijnych i kształcenia religijnego. Ponieważ Aguda odrzucała koncepcję odbudowania państwa żydowskiego w Palestynie, stroniła od ortodoksji syjonistycznej - Mizrachi. W przeciwieństwie do religijnych syjonistów Aguda uważała, że upowszechnianie języka hebrajskiego jako języka narodowego Żydów jest profanacją religijną - język ten powinien pozostać wyłącznie językiem liturgii49. W Bieczu Centralną Organizację Żydów Ortodoksów w Polsce reprezentował oddział terenowy pod nazwą Szlomej Emunej Israel, czyli Pokój Wiernych Izrealitów. założono go w 1919 r., w 1928 r. należało do niego 54 członków - miejscowych ortodoksów. Skład zarządu przedstawiał się następująco: Alter Weinberger - prezes, Henoch Nussbaum - zastępca, Mendel Samuel - sekretarz, Izrael Ettinger, Samuel Schnor, Abraham Sturm, Benjamin Zinger - członkowie50. Przy boku Agudat Izrael działały organizacje młodzieżowe: Tzeirei Agudat Izrael (Ceirej Agudas Isroel) i Pirchei Agudat Izrael (z podziałem na grupy wiekowe) oraz oddział Poalej Agudat Israel (religijnej partii robotniczej). Powstałe 28 listopada 1927 r. w Bieczu stowarzyszenie Ceirej Agudas Isroel (Młodzież Związku Izraela) liczyło 57 członków, w 100 % ortodoksów. Władze stanowili: Alter Weinberger - prezes, Mendel Samuel - zastępca i skarbnik, Hersch Rettig - sekretarz, Henoch Nussbaum, Aron Sturm, Baruch Kleinemann, Alter Schnor, Ezra Wildstein - członkowie, Moses Stein i Koppel Ettinger - zastępcy członków51.
Nurt syjonistyczny koncentrował swoje wysiłki na utworzeniu własnego państwa w Palestynie, odrodzeniu języka hebrajskiego i uzyskaniu większej autonomii w Polsce.
W Bieczu funkcjonowało większość partii syjonistycznych. Syjoniści Ogólni (hebr. Tzionim Klalim) byli centrową grupą wewnątrz ruchu syjonistycznego, kojarzeni z klasą średnią i europejskim liberalizmem, kultywowali wartości takie jak własność prywatna i kapitalizm. Ha - Mizrachi (hebr. wschodni) - organizacja syjonistyczno-ortodoksyjna założona w 1902 roku w Wilnie głosząca konieczność budowy opartego na zasadach religijnych państwa żydowskiego w Palestynie, na gruncie polskim zaś postulowała pełne równouprawnienie ludności żydowskiej, ale też możliwie jak najszerszą lojalność Żydów wobec Polski. Uznawała hebrajski za jedyny język Żydów. Hitachdut, Mifleget Awoda Cijonit Hitachdut, Światowa Syjonistyczna Partia Pracy Zrzeszenie, żydowska partia polityczna działająca w Polsce 1920–49; opowiadała się za żydowską autonomią narodową, kulturą świecką i używaniem przez Żydów języka hebrajskiego.
Pomimo trudności finansowych, bieccy Żydzi brali aktywny udział w życiu publicznym miasta. W 1922 r. powstała biblioteka. W latach 1924 - 1928 wzniesiono w Bieczu piękny budynek Talmud Tory, w którym znajdował się także Dom Nauki i Bank Ludowy. Budynek ten został zbudowany z pomocą bieckich Żydów, amerykańskiego związku i dzięki datkom Mani Gross z Ameryki. Dzięki funduszom Mani Gross założono także w Bieczu żydowską kasę zapomogową, która udzielała bezprocentowych pożyczek. W połowie lat 20. ubiegłego wieku odbyły się w Bieczu wybory do władz gminnych. Wzięło w nich udział 253 osób spośród których wybrano dwunastoosobowy zarząd. W jego skład wchodziło 5 ortodoksów i 7 członków bezpartyjnych. Członkiem władz kahalnych został Jakub Goldberg - w zarządzie nie znaleźli się syjoniści i postępowcy 52.
Syjonistyczna organizacja kobieca WIZO uaktywniła się w Bieczu w 1933 roku. Były też oddziały organizacji młodzieżowych Akiva" (religijni syjoniści) i "Haszomer Hacair" (założona w 1933 r. świecka partia socjalistyczno-syjonistyczna). Na czele organizacji syjonistycznych stała partia Ogólni syjoniści, którza wygrywała wybory do kongresów syjonistycznych przeważającą większością głosów. I tak np. w 1935 roku w wyborach na 19 Kongres Syjonistyczny na 138 wyborców Biecza, Ogólni Syjoniści otrzymali 113 głosów, Hitachdut"("Unia" - partia socjalistyczno-syjonistyczna) - 22 głosów i "Mizrachi" - 2 głosy. Ezra (organizacja wspomagająca pionierów w Palestynie) powstała w mieście w 1920 roku53. Działała Czytelnia Organizacji Syjonistycznej prowadzona przez Jakuba Singera (?)54.
Żydzi posiadali swoich przedstawicieli w lokalnych władzach - zazwyczaj stanowili oni jedną trzecią rady miejskiej Biecza. Przez cały okres międzywojenny Żydzi zachowali swą odrębność, przejawiającą się m.in. w języku i ubiorze.
49Józef Orlicki - Szkice z dziejów stosunków polsko-żydowskich 1918-1949, s. 59, Szczecin 1983.
50Krystyna Samsonowska - Wyznaniowe gminy żydowskie i ich społeczności w województwie krakowskim (1918-1939), s. 151, Kraków 2005,
Archiwum Narodowe w Krakowie (ANKr): akta Urzędu Wojewódzkiego Krakowskiego - Wydział Samorządowy 1921-1939 (sygn.UWKr 91-98,259)
51Rubin Arnon - The Rise and Fall of the Jewish Communities in Poland and their Relics Today (hasło Biecz, s. 121-125), Volume III, District Kraków, Tel-Aviv 2009.
ANKr, j.w.>BR>
52Krystyna Samsonowska, Wyznaniowe gminy żydowskie i ich społeczności w województwie krakowskim (1918-1939), s. 190, Kraków 2005.
53Aron Rubin -
54Nowy Dziennik, 1938 nr 14, s. 6, Kraków.
|